Huyện Chi Lăng, tỉnh Lạng Sơn được biết đến với địa hình núi đá, tuy nhiên nơi đây lại được thiên nhiên ưu ái cho khí hậu thời tiết vô cùng thuận lợi điều này tạo điều kiện cho na Chi Lăng phát triển.

Na Chi Lăng lần đầu xuất hiện từ những năm 1980 trên vách núi đá Cai Kinh. Khi đó, giống na được người dân mang từ huyện Hoài Đức, Hà Nội về. Tuy nhiên, diện tích đất canh tác thiếu thốn, điều kiện sinh hoạt còn nhiều khó khăn nên núi đá vôi là địa điểm lý tưởng nhất để trồng na lúc bấy giờ. Có lẽ những người trồng na đầu tiên ở Chi Lăng cũng không thể ngờ rằng đây chính là mảnh đất màu mỡ cho những trái na phát triển.

Vùng sản xuất Na Chi Lăng tập trung chủ yếu ở các xã Chi Lăng, Mai Sao, Thượng Cường, Vạn Linh, Y Tịch, Hòa Bình, thị trấn Chi Lăng và thị trấn Đồng Mỏ. Diện tích ước đạt trên 2.300 ha, sản lượng ước đạt 20.000 tấn (bao gồm cả na rải vụ), doanh thu ước đạt khoảng 700 tỷ đồng.

Na Chi Lăng được trồng chủ yếu trên vách núi đá cao nên người dân nơi đây đã chế tạo ra những chiếc ròng rọc để thu hoạch na từ trên đỉnh núi xuống. Chiếc ròng rọc này chạy từ trên cao xuống chân núi. Dây cáp để chuyển na xuống núi là 2 đoạn dây chắc chắn song song móc vào vành chiếc xe đạp. Cứ 2 sọt na được đu xuống thì 2 sọt rỗng lại được ròng rọc đưa lên.

Quả na vừa được hái xong sẽ được bà con tập kết dưới chân núi và được phân theo kích cỡ rồi đem đóng vào trong thùng xốp. Cứ một lượt na được xếp vào là lại được lót một lượt giấy báo để tránh cho na bị dập, nát. Các chủ buôn chỉ việc cho các thùng na lên xe tải, chở đi khắp các vùng miền trong cả nước.

Na Chi Lăng có nhiều đặc điểm khác biệt với những giống na ở các vùng khác. Đó là quả to đều, khi chín có mùi thơm đặc trưng, vị ngọt, thịt quả nhiều, có màu trắng kem và ăn rất ngon miệng.

Thêm vào đó, với khí hậu đặc trưng của vùng đất xứ Lạng kết hợp vùng núi đá vôi Cai Kinh giàu khoáng chất, cây na sinh trưởng, phát triển tốt. Điểm đặc biệt nữa thu hút người tiêu dùng là toàn bộ diện tích trồng na của huyện (hơn 2.000 ha) đều được đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm.

Từ những năm 2013, huyện Chi Lăng bắt đầu áp dụng sản xuất na đạt tiêu chuẩn VietGAP; và đến năm 2017 áp dụng theo bộ tiêu chuẩn quốc gia TCVN 11892-1:2017 vào sản xuất na. Tính đến nay, huyện đã thực hiện được 613,62 ha na đạt tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP. Nhờ biết cải thiện trọng lượng, chất lượng quả na, không còn nhiều na nhỏ trên cây, thay vì thu 2 - 3 gánh na nhỏ như trước đây, hiện tại nông dân chỉ cần thu về một gánh na to được sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP.

Mở rộng hướng tiêu thụ

Hiện nay, diện tích na trên địa bàn Chi Lăng sản xuất theo tiêu chuẩn GlobalGAP đạt 35 ha, sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP đạt 698,92 ha. Dự kiến đến hết năm 2022, có 3 sản phẩm na Chi Lăng của thị trấn Đồng Mỏ và xã Chi Lăng, xã Y Tịch đạt chứng nhận sản phẩm OCOP 4 sao; 1 sản phẩm na Chi Lăng của thị trấn Chi Lăng đạt chứng nhận sản phẩm OCOP 3 sao.

Đặc biệt, na Chi Lăng lọt vào top 50 trái cây đặc sản Việt Nam, được vinh danh Thương hiệu Vàng nông nghiệp Việt Nam năm 2017; được Tổng hội Nông nghiệp và phát triển nông thôn Việt Nam vinh danh và trao Cúp Vàng chứng nhận sản phẩm na Chi Lăng trong tốp 10 thương hiệu vàng nông nghiệp Việt Nam năm 2018. Na Chi Lăng đã có mã số vùng ngăn ngừa giả mạo thương hiệu trên 40 ha của 20 hộ trồng na tại thôn Lũng Than (thị trấn Đồng Mỏ) và thôn Giáp Thượng 2 (xã Y Tịch).

Thời gian qua, việc tiêu thụ na trên địa bàn huyện cơ bản được các thương lái thu mua vận chuyển đi các tỉnh lân cận. Bên cạnh đó, một số hộ dân cũng đã quảng cáo, bán hàng trên mạng xã hội cũng như sàn thương mại điện tử như voso.vn, postmart.vn.

Đặc biệt, tỉnh đã xây dựng được chuỗi liên kết sản xuất và tiêu thụ sản phẩm, tổ chức điểm kết nối giới thiệu sản phẩm, tiêu thụ na Chi Lăng tại thành phố Hà Nội. Hiện nay, na Chi Lăng có mặt tại nhiều siêu thị, trung tâm thương mại lớn trên cả nước.

Trung Quốc cũng là một thị trường tiềm năng của na Chi Lăng nhưng đang qua đường tiểu ngạch. Trong thời gian tới, huyện Chi Lăng nói riêng và tỉnh Lạng Sơn nói chung mong muốn thúc đẩy mở rộng xuất khẩu sang Trung Quốc bằng con đường chính ngạch, hướng tới xuất khẩu sang các thị trường khó tính trên thế giới như: Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia...

Để làm được điều này, những sản phẩm nông sản của tỉnh Lạng Sơn đã được cấp mã số vùng trồng, quan tâm đến phương thức đóng gói, bảo quản, dán tem truy xuất nguồn gốc. Trong thời gian tới, huyện Chi Lăng cũng tiếp tục tuyên truyền, vận động người dân tăng cường áp dụng khoa học kỹ thuật để chăm sóc cây na theo hướng an toàn, nâng cao chất lượng sản phẩm, đảm bảo các tiêu chuẩn để xuất khẩu theo đường chính ngạch sang một số thị trường nước ngoài.